Przegląd interwencji psychologicznych i psychoterapeutycznych w psychogastroenterologii

Psychogastroenterologia to interdyscyplinarne podejście łączące osiągnięcia gastroenterologii psychologii i psychoterapii, które zajmuje się diagnostyką i leczeniem osób z objawami ze spektrum zaburzeń osi mózgowo-jelitowej, z uwzględnieniem wzajemnych zależności między czynnikami psychicznymi (stres, emocje, nie przystosowawcze procesy poznawcze, zachowania unikające) i funkcjonowaniem układu pokarmowego.  Zaburzenia osi mózgowo-jelitowej (Disorders of Gut-Brain Interaction, DGBI) stanowią objawy somatyczne nasilane przez niekorzystne czynniki emocjonalne, takie jak stres i lęk.  Identyfikacja mechanizmów zakłóceń osi mózgowo-jelitowej pozwoliła na opracowanie interwencji psychologicznych (Brain Gut Behavior Therapies, BGBT), wśród których metody terapii poznawczo-behawioralnej, krótkoterminowej terapii psychodynamicznej oraz hipnoterapii ukierunkowanej na przewód pokarmowy oceniane są jako najbardziej skuteczne, co potwierdzają najnowsze metaanalizy oraz wnioski z raportu Zespołu Roboczego Fundacji Rzymskiej.  

Jakie jest uzasadnienie dla wprowadzenie oddziaływań psychogastroneterologa?

Dwukierunkowa komunikacja między jelitami a mózgiem odbywa się (w największym uproszczeniu) trzema wpływającymi na siebie ścieżkami - za pośrednictwem układu:

1. nerwowego (z udziałem nerwu błędnego), 
2. hormonalnego przez aktywację osi stresu, uwalnianie kortyzolu, co powoduje zaburzenie równowagi mikrobioty, zwiększenie przepuszczalności ściany jelit prowadząc do stanu zapalnego, a stan zapalny aktywuje błędne koło osi stresu,
3. immunologicznego (utrzymanie zdrowej bariery jelitowej, regulacja stanu zapalnego przez regulację pracy mediatora procesu zapalnego: cytokin, związany jest również z optymalnym funkcjonowaniem psychicznym, a stres, objawy lękowe i depresyjne utrudniają jego funkcjonowanie).

Uzasadnieniem wprowadzenia oddziaływań psychoterapeutycznych jest zatem fakt, że wszystkie komponenty stresu zaostrzają objawy ze strony przewodu pokarmowego, stres jest czynnikiem predysponującym i podtrzymującym zaburzenia interakcji mózgowo- jelitowej. Związek między funkcjonowaniem psychicznym a aktywnością choroby układu pokarmowego jest dwukierunkowy: z jednej strony objawy zapalne mogą nasilać dyskomfort psychiczny, a trudności o charakterze psychicznym mogą z kolei zaostrzać objawy choroby somatycznej, a więc: zmniejszenie stresu psychologicznego i lęku może prowadzić do redukcji niektórych aspektów choroby somatycznej i poprawy jakości życia.

Ponadto warto odnotować, że obecność specyficznych procesów poznawczych i behawioralnych wpływa istotnie na objawy ze strony przewodu pokarmowego u pacjentów już chorujących, co wpływa istotnie na nasilenie objawów i jakość życia; należą do nich:

• katastrofizacja (przecenianie prawdopodobieństwa wystąpienia objawów)
• nadmierna czujność na sygnały ze strony układu pokarmowego
• zamartwianie się objawami choroby podstawowej lub kontekstem, w którym się pojawiają
• radzenie sobie z objawami (zapobieganie im, unikanie behawioralne, zrytualizowane zachowania, notoryczne sprawdzanie) - pierwotnie adaptacyjne, z czasem przenoszą uwagę i nasilają objawy
• trudności w regulacji emocji (skupienie na negatywnych emocjach)
• mniejsza samoskuteczność
• wpływ na jakość życia (nasilenie objawów, ból i objawy nieadaptacyjnego lęku powodują inne postrzeganie zdrowia i ograniczanie ról społecznych).

Celem interwencji psychoterapeutycznych jest redukcja objawów żołądkowo-jelitowych i poprawa jakości życia poprzez modyfikację czynników psychologicznych. Pacjenci, u których występuje związek między stresem a objawami somatycznymi, mający trudności z radzeniem sobie (wykazujący nieprzystosowawcze zachowania) z objawami, oraz zainteresowani związkami umysł-ciało spełniają warunki do wdrożenia krótkoterminowych, niefarmakologicznych interwencji behawioralnych. Metody BGBT nie zastępują, a jedynie uzupełniają tradycyjne metody leczenia; podkreśla się znaczenie holistycznego podejścia do opieki nad pacjentami z DGBI, łącząc pracę gastrologów, dietetyków i specjalistów zdrowia psychicznego w zintegrowanym modelu opieki.

Pacjenci z poważną psychopatologią depresyjną i lękową, a także brakiem wglądu, aktywnym nadużywaniem substancji wymagają leczenia psychiatrycznego lub leczenia uzależnień. Warto przypomnieć, że u pacjentów z IBD występuje znacznie zwiększone ryzyko współistniejących chorób psychicznych, w tym depresji, zaburzeń lękowych, zaburzeń snu, agorafobii (szczególnie z powodu braku lub nietrzymania stolca), lęku przed jedzeniem (w tym unikanie restrykcyjnego zaburzenia przyjmowania pokarmu lub ARFID), lęku społecznego, a nawet PTSD. 

Warto zatem przyjrzeć się uznanym za skuteczne interwencjom krótkoterminowym oddziaływaniom psychoterapeutycznym omawiając krótko zarówno metody pochodzące z terapii poznawczo-behawioralnej, jak wykorzystanie krótkoterminowej terapii psychodynamicznej, a także hipnoterapii.

Obszary wykorzystania terapii poznawczo-behawioralnej w psychogastroenterologii.

Terapia poznawczo- behawioralna (CBT) obejmuje wiele form oddziaływań, których podstawę teoretyczną stanowi terapia poznawcza i teorie uczenia się; istotnym celem jest weryfikacja empiryczna założeń i skuteczności oddziaływań. Terapia poznawcza opiera się na trzech założeniach: 

- aktywność poznawcza (myślenie) wpływa na zachowanie i emocje jednostki, 

-treści i procesy poznawcze podlegają monitorowaniu człowieka i możliwej zmianie terapeutycznej, 

-zmianę zachowania można wywołać poprzez zmianę poznawczą. 

Z kolei terapia behawioralna oparta na koncepcji i procesach uczenia się, zgodnie z którymi jednostka uczy się zachowań nieprzystosowawczych na podstawie własnych doświadczeń i obserwacji. Podstawowym celem jest kształtowanie jak największej ilości zachowań adaptacyjnych, pożądanych, które rozwiną jego niezależność i umożliwią mu efektywne funkcjonowanie w środowisku. Wykorzystanie, w różnych proporcjach, metod poznawczych i behawioralnych w celu poprawy funkcjonowania pacjenta stanowi ustrukturalizowaną, opartą na dowodach naukowych metodę, która poprzez zmianę myślenia i zachowań pozwala na skuteczną redukcję objawów wielu zaburzeń psychicznych. Jej edukacyjny charakter i klarowna struktura sesji sprzyjają samodzielnemu utrzymaniu efektów po zakończeniu terapii. 

CBT w psychogastroenterologii opiera się na modelu dwutorowego oddziaływania mózg-jelito, gdzie myśli i emocje kształtują reaktywność jelit, a objawy somatyczne wpływają na stan psychiczny pacjenta.  Model ten zakłada, że błędne przekonania (np. „każdy ból brzucha oznacza zagrażającą chorobę”) i unikanie aktywności nasilają cykl lęk – objaw somatyczny – unikanie. Podejście to jest rutynowo dostosowywane do pacjentów z chorobami przewodu pokarmowego (w proponowanych do elastycznego stosowania, modułowych podręcznikach psychogastroenterologii) poprzez zapewnienie psychoedukacji na temat reakcji organizmu na stres i tego, jak może ona wpływać na funkcjonowanie przewodu pokarmowego, jak radzić sobie ze specyficznymi dla zdrowia objawami zaburzeń nastroju, poprawiać umiejętności radzenia sobie i zwiększać motywacje do przestrzegania zaleceń lekarskich.  Strategie wykorzystywane są w pracach nad redukcją pobudzenia fizjologicznego i osłabieniem nadmiernej czujności poprzez praktykowanie umiejętności relaksacyjnych (np. oddychanie przeponowe, relaksacja mięśniowa) zwiększają zdolność pacjenta do maksymalnego uczestnictwa w ćwiczeniach CBT. Konkretne propozycje obejmują ponowną ocenę poznawczą, nowe adaptacyjne strategie behawioralne w miejsce zachowań unikających, ćwiczenia ekspozycyjne oraz pracę nad regulacją emocjonalną. Metody terapii poznawczo-behawioralna w psychogastroenterologii wykorzystywane są do wygaszenia nieadaptacyjnych umiejętności radzenia sobie, które rozwinęły się w odpowiedzi na objawy zaburzeń osi mózgowo-jelitowej, ale także wcześniej wyuczonymi zachowaniami lub umiejętnościami radzenia sobie, które mogły zwiększać ryzyko rozwoju DGBI u pacjenta. 

Terapia poznawczo-behawioralna to jedna z najlepiej przetestowanych metod oddziaływania dla DGBI, z ponad 30 randomizowanymi, kontrolowanymi badaniami, które potwierdzają jej zastosowanie w różnych formach terapii, w tym w formie indywidualnej i grupowej, również prowadzonej online. Przeglądy systematyczne i metaanalizy sieci CBT wykazują krótko- i długoterminową poprawę objawów w różnych (zwłaszcza IBS) zaburzeniach osi mózgowo-jelitowej. Badania, w których sprawdzano potencjalne mechanizmy zmian w badaniach CBT dotyczących IBS, sugerują, że zmiana w zakresie procesów poznawczych specyficznych dla choroby i zachowań unikających, a nie tylko zmiana ogólnego lęku lub stresu, pośredniczy w wpływie leczenia na nasilenie objawów.

Metody terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) wykorzystywane w psychogastroenterologii.

Psychoedukacja

Psychoedukacja, podstawowa metoda oddziaływania psychoterapeutycznego,  to aktywność kliniczna i postawa terapeutyczna, mająca na celu przekształcenie poczucia bezradności pacjenta w zaangażowanie i współodpowiedzialność za proces leczenia poprzez:

- zwiększenie wiedzy pacjenta na temat mechanizmów funkcjonowania osi mózg–jelito; 

- wskazanie czynników wywołujących i podtrzymujących objawy przewodu pokarmowego, w tym omówienie wrażliwości osi mózg–jelito na stres i jego konsekwencje dla funkcjonowania jelit, uświadomienie dwustronnego związku między stresem oraz stanem emocjonalnym a stanami zapalnymi przewodu pokarmowego i nasileniem objawów somatycznych, jak ból, wzdęcia czy zaburzenia rytmu wypróżnień;

- relacje przewlekłych chorób somatycznych i zespołów depresyjnych oraz zespołów lękowych i możliwe metody leczenia w tym obszarze;

- wskazanie strategii samoregulacji, zmiany stylu życia (jak nawyki żywieniowe wpływają na mikrobiom i funkcjonowanie osi mózg–jelito, jaką rolę odgrywa regularna aktywność fizyczna i higiena snu w modulacji reaktywności na stres, a także techniki relaksacyjne i mindfulness), co przekłada się na lepszą kontrolę objawów, zmniejszenie lęku i poprawę jakości życia; 

- wzmocnienie motywacji do podejmowania zachowań prozdrowotnych i ewentualnych innych oddziaływań wskazanych w konceptualizacji psychogastroenterologicznej np. korektę dysfunkcyjnych przekonań na temat objawów somatycznych w celu redukcja lęku i katastrofizacji.

Psychoedukacja, która stanowi fundament terapii biopsychospołecznej, może być prowadzona indywidualnie lub grupowo, może mieć np. charakter warsztatów. W psychogastroenterologii jest niezbędnym elementem leczenia poprzez uświadamianie pacjentom mechanizmów choroby, rozwijanie umiejętności samoregulacji oraz wzmacnianie motywacji do zmiany stylu życia, przyczynia się do trwałej poprawy objawów, redukcji lęku i poprawy jakości życia. 

Dialog motywacyjny 

Niezwykle użyteczny w pracy z pacjentami z zaburzeniami osi mózgowo - jelitowej dialog motywacyjny to empatyczna, skoncentrowana na pacjencie metoda wspierania jego wewnętrznej motywacji do zmiany zachowań i stylu życia na prozdrowotne, zwiększania zaangażowania, dostosowana do możliwości wynikających z aktualnego stanu zdrowia. Opisywany jest jako to sposób komunikacji z pacjentem, a nie zbiór konkretnych technik, ukierunkowany na współpracę w zakresie realizacji celu terapeutycznego poprzez eksplorację i rozwiązanie ambiwalencji wobec zmiany oraz akceptację autonomii pacjenta. Metoda ta wykorzystuje otwarte pytania, refleksje, afirmacje i podsumowania w dialogu, by wydobyć i wzmocnić narrację zmiany, co prowadzi do realnych modyfikacji stylu życia i poprawy jakości życia pacjentów z zaburzeniami przewodu pokarmowego. W psychogastroenterologii dialog motywacyjny odgrywa kluczową rolę we wzmacnianiu zaangażowania do przestrzegania zaleceń dietetycznych, zwiększaniu skłonności do przestrzegania zaleceń lekarskich (np. w zakresie spożywania leków i wizyt kontrolnych), ale także modyfikacji strategii radzenia sobie ze stresem i zmiany stylu życia, budowaniu sojuszu terapeutycznego, który sam w sobie sprzyja lepszym rezultatom leczenia. 

Rozpoznawanie i regulacja emocji.

Poprawa funkcjonowania psychicznego i przez to somatycznego pacjentów zakłada prace w obszarze rozpoznawania emocji, jest celowy proces zwiększania umiejętności identyfikacji i nazwania własnych uczuć, badania przekonań na ich temat. Pacjent uczy się zauważać sygnały cielesne (np. napięcie mięśni, aktywność serca) i nazywać towarzyszące im uczucia (np. lęk, złość); użyteczne może być poprzez pisanie dziennika emocji lub odgrywanie scenek w terapii grupowej, w trakcie której pacjent próbuje bezpiecznie wyrażać emocje werbalnie i niewerbalnie, co zmniejsza napięcie wewnętrzne. Kolejnym krokiem jest zidentyfikowanie przekonań pacjenta na temat emocji, typu „okazywanie złości pogarsza mój brzuch” czy „smutek to oznaka słabości” i praca terapeutyczna nad zastąpieniem dysfunkcyjnych przekonań bardziej adaptacyjnymi, np. „emocje są sygnałami, które mogę bezpiecznie odczuwać i modulować”.

Z kolei regulacja emocji to procesy wpływania na intensywność, czas trwania i sposób ich wyrażania przez identyfikację dotychczas stosowanych strategii radzenia sobie oraz treningu nowych, adaptacyjnych sposobów. Identyfikacja osobistych sposobów regulacji emocji to analiza dotychczasowych strategii: pacjent opisuje, co robi, gdy odczuwa stres lub ból brzucha – np. unikanie sytuacji, jedzenie, tłumienie emocji. Podczas pracy z terapeutą ocenia, które metody łagodzą objawy zakłóceń osi mózgowo- jelitowej, a które je nasilają (np. emocjonalne jedzenie vs. relaksacja oddechowa). Kolejnym krokiem jest nauka adaptacyjnych strategii regulacji emocji, takich jak np.

• zmiana interpretacji stresora (np. traktowanie bólu jako sygnału do odpoczynku) 
• akceptacja emocji: trening uważności i akceptacji odczuć bez oceniania, co obniża napięcie współczulne i zmniejsza dolegliwości brzucha 
• techniki relaksacyjne: progresywna relaksacja mięśni, oddech przeponowy, biofeedback, które uczą obniżać pobudzenie autonomiczne 
• planowane działania: tworzenie listy zdrowych strategii (spacer, rozmowa, pisanie) i ich systematyczne wdrażanie w sytuacjach trudnych. 

U pacjentów z zaburzeniami czynności przewodu pokarmowego (DGBI) poprawa tych umiejętności prowadzi do zmniejszenia objawów somatycznych (ból, wzdęcia), lepszej kontroli stresu oraz poprawy jakości życia.

Restrukturyzacja poznawcza

Restrukturyzacja poznawcza jest kluczowy element terapii poznawczo-behawioralnej (CBT) umożliwiający zmianę wzajemnych zależności pomiędzy myślami, emocjami i zachowaniami, która uznawana jest za skuteczną metodę redukcji objawów zaburzeń os mózg-jelito. Polega ona na identyfikowaniu i modyfikowaniu nieracjonalnych, katastroficznych myśli związanych z objawami żołądkowo-jelitowymi, które prowadzą do nasilenia poziomu stresu, zwiększenia napięcia mięśniowego i unikania sytuacji społecznych i zawodowych. U pacjentów z zespołem jelita drażliwego (IBS), dyspepsją czynnościową i innymi zaburzeniami osi mózgowo-jelitowej (DGBI) technika ta prowadzi do istotnej redukcji dolegliwości, poprawy jakości życia oraz obniżenia lęku przed nawrotem objawów. Program terapeutyczny w psychogastroenterologii obejmuje zwykle obejmuje 6–10 sesji, z opcją samodzielnej kontynuacji technik pod nadzorem terapeutycznym. Proces obejmuje kilka następujących po sobie kroków: psychoedukację na temat modelu ABC, identyfikację myśli automatycznych, identyfikację zniekształceń poznawczych, weryfikację informacji potwierdzających i zaprzeczających prawdziwości niefunkcjonalnych myśli, formułowanie zrównoważonych przekonań oraz utrwalanie nowych schematów myślenia. Terapeuta prowadzi pacjenta przez kolejne etapy, dostarcza narzędzi (arkusze myśli), wspiera w wyzwaniu przekonań i monitoruje postępy. Przyjrzyjmy się zatem kolejnym jej etapom.

Zapoznanie z modelem ABC (sytuacja-myśl-emocja-zachowanie) w kontekście objawów: 

W CBT przyjmuje się, że w konkretnej sytuacji (wydarzenie aktywizujące- A, którym może być obraz, dźwięk, wspomnienie, inna osoba) stanowią pretekst dla pojawienia się funkcjonalnych lub dysfunkcjonalnych myśli (B) odzwierciedlających bardziej utrwalone przekonania danej osoby na temat siebie, innych ludzi i świata. Myśli generują konsekwencje (C) w postaci emocji (lęk, smutek, złość), adekwatnych do myśli zachowań (unikanie, wycofanie, agresja) oraz reakcji fizjologicznych (np. spłycony oddech, nudności i wymioty). Za użyteczne uznaje się graficzne przedstawienie modelu jak przekonania wpływają na doznania bólowe i zachowania unikania, analizę na licznych przykładach, także bliskich sytuacji pacjenta.  

Identyfikacja i dyskusja z myślami automatycznymi

Myśli automatyczne są krótkie, pojawiają się spontanicznie, nie są przedmiotem krytycznej refleksji, a ich treść ma kluczowy wpływ na emocje i zachowania pacjenta. Choć pojawiają się w odpowiedzi na działanie bodźca, to ich treść nie zależy bezpośrednio od sytuacji, ale są charakterystyczne dla konkretnej osoby w różnych okolicznościach. Warto zaznaczyć, że podobne treści są związane z określonymi stanami emocjonalnymi. Pacjent uczy się rozpoznawać myśli automatyczne związane z objawami somatycznymi, np. „nigdy nie znajdę toalety na czas”; uczy się tego, jak treść jego automatycznych myśli i zniekształcenia poznawcze generują negatywne interpretacje zdarzeń.  Pacjent prowadzi dziennik sytuacji wywołujących objawy, rejestruje myśli, emocje i reakcje fizyczne oraz przypisane im przyczyny. Regularne uzupełnianie dziennika myśli i ćwiczenie alternatywnych przekonań między sesjami wzmacnia efekty terapii.

Trening reatrybucji w CBT

Trening reatrybucji jest techniką poznawczą (często wspieraną metodami behawioralnymi), której głównym celem jest zmiana nieadaptacyjnych schematów przypisywania przyczyn zdarzeń, przede wszystkim redukcja nadmiernego obwiniania siebie czy katastroficznego myślenia.  Przeniesienie uwagi z wyłącznej odpowiedzialności wewnętrznej na wieloczynnikowe wyjaśnienia zmniejsza obciążenie emocjonalne pacjenta, redukuje towarzyszące mu objawy fizjologiczne. W wyniku reatrybucji pacjent otrzymuje wiarygodne, wielowymiarowe wyjaśnienie objawów, co obniża nieracjonalny lęk przed ich powtórzeniem, a dostrzeganie czynników modyfikowalnych zwiększa jego poczucia kontroli motywację do działania i zaangażowanie w terapię. Trening reatrybucji jest techniką CBT, integrującą pracę poznawczą i behawioralną, umożliwiającą pacjentom odejście od sztywnego, samoobwiniającego się stylu myślenia ku bardziej elastycznym, wieloczynnikowym wyjaśnieniom zdarzeń. 

Wyróżnia się dwa komplementarne komponenty:

Reatrybucja werbalnato praca nad zmianą interpretacji sytuacji i myśli automatycznych, przez:

- Badanie dowodów

Następnie razem analizują dowody „za” oraz „przeciw” danej interpretacji, stosując pytania typu: „Jakie fakty potwierdzają tę myśl? Czy istnieją alternatywne wyjaśnienia?”  Dzięki temu pacjent dostrzega, że pierwotna myśl może być nadmiernie uproszczona lub błędna. Stosowane są także z powodzeniem inne metody, np. technika podzielonego tortu, która wskazuje na zróżnicowanie czynników mających wpływ/ odpowiedzialnych za sytuację. 

- Generowanie alternatywnych wyjaśnień

Pacjent uczy się formułować co najmniej jedną alternatywną, bardziej realistyczną interpretację sytuacji, uwzględniając czynniki zewnętrzne, losowe czy wpływ innych osób. Przykładowo za spóźnienie na spotkanie może odpowiadać korek drogowy, a nie wyłącznie „nieodpowiedzialność” pacjenta.

- Utrwalanie nowych interpretacji

Nowe, zrównoważone myśli są ćwiczone w formie zapisu w dzienniku oraz powtarzane w trakcie sesji, co wzmacnia ich automatyzację i osłabia pierwotne, dysfunkcyjne wzorce przypisywania sobie odpowiedzialności za zdarzenia, ale także nastrój innej osoby.

Z kolei reatrybucja behawioralna to eksperymenty i ćwiczenia weryfikujące nowe, zrównoważone wyjaśnienia w codziennych działaniach. Pacjent planuje i przeprowadza małe eksperymenty – podejmuje zachowania w sytuacjach wywołujących dawniej dysfunkcyjne interpretacje, aby zweryfikować nowe założenia w praktyce. Pozytywne wyniki eksperymentów (np. brak katastrofalnych konsekwencji) są wzmacniane przez terapeutę i/lub otoczenie, co sprzyja utrwaleniu bardziej realistycznej ocenie przyczyn, a brak wzmocnienia (np. ignorowanie samoobwiniania się bez podstaw) prowadzi do wygaszenia niepożądanych reakcji poznawczych i emocjonalnych. 

Identyfikacja zniekształceń poznawczych 

Zniekształcenia poznawcze to utrwalone, błędne sposoby interpretacji wydarzeń i informacji, które zniekształcają odbiór rzeczywistości, prowadzą do dysfunkcjonalnych schematów i myśli automatycznych i nasilają niekonstruktywne emocje, wpływające nie tylko na funkcjonowanie psychiczne, ale także somatyczne opisywanych pacjentów. Należą do nich m.in. wyolbrzymianie (strat, odpowiedzialności), minimalizowanie (sukcesów, umiejętności, skuteczności strategii działania), myślenie „wszystko albo nic” (postrzeganie rzeczywistości w skrajnościach, bez zauważania stanów pośrednich), nadmierna generalizacja (wyciąganie ogólnych wniosków na podstawie pojedynczego zdarzenia), odrzucanie pozytywów (selektywne zwracanie uwagi wyłącznie na negatywne aspekty) czy personalizacja (przypisywanie sobie wyłącznej odpowiedzialności za zdarzenia).

Technika ta obejmuje psychoedukację na temat najczęstszych błędów poznawczych (wykorzystuje się gotowe listy i przykłady, które pomagają zrozumieć różnicę między faktem a interpretacją) i ich znaczenie dla podtrzymywania błędnego koła myśli- emocje- zachowanie, a następnie pomoc w wyszukiwaniu i nazywaniu zniekształceń, które pojawiają się w wypowiedziach i zapisach myśli automatycznych pacjenta. Celem jest przerwanie automatycznego, nieadaptacyjnego stylu myślenia i stworzenie bazy do dalszego kwestionowania i modyfikacji tych myśli w ramach restrukturyzacji poznawczej. Pacjent zyskuje umiejętność dostrzegania i nazywania własnych błędów poznawczych, co umożliwia pracę w kolejnych obszarach terapii: kwestionowanie, modyfikację i zastępowanie nieracjonalnych myśli bardziej adaptacyjnymi przekonaniami, co prowadzi do trwałej poprawy stanu emocjonalnego i funkcjonowania.

Identyfikacja błędnych kół podtrzymujących lęk, smutek, złość, gniew, identyfikacja i dyskusja z myślami automatycznymi, eksperymenty behawioralne

W CBT „błędne koło” to cykl, w którym myśli, emocje i zachowania wzajemnie się wzmacniają, utrzymując niekonstruktywne nasilenie emocji, a konsekwencje podejmowanych niekorzystnych decyzji i zachowań potwierdzają pierwotne myśli i wzmacniają cały cykl. Praca nad identyfikacją błędnych kół, dyskusją z myślami automatycznymi i stosowanie eksperymentów behawioralnych umożliwia pacjentom CBT przerwanie samonapędzających się mechanizmów lęku, smutku czy złości, a w efekcie – trwałą zmianę nieadaptacyjnych wzorców myślenia i zachowania.

Proces ten obejmuje: 

1. 1.Identyfikację „błędnych kół” poprzez analizę sytuacji wyzwalających, automatycznych myśli (MA) i reakcji na nie; zrozumienie tego cyklu przez analizę zależności między jego elementami.  Przykład cyklu: sytuacja spotkania towarzyskiego→ myśl katastroficzna („cały czas spędzę w toalecie”) → fizjologiczne pobudzenie → unikanie sytuacji spotkania → wzmocnienie lęku przy kolejnej okazji towarzyskiej.
2. Dyskusję z myślami automatycznymi za pomocą dialogu sokratejskiego i analizy dowodów; 

Dyskusja z myślami automatycznymi to kluczowy etap restrukturyzacji poznawczej w terapii poznawczo-behawioralnej (CBT). Polega na systematycznym badaniu i kwestionowaniu automatycznych myśli (często zniekształconych, negatywnych myśli automatycznych), poprzez ustrukturyzowany dialog – zarówno wewnętrzny, jak i z terapeutą. Celem jest przejście od nieadaptacyjnych wniosków („zawsze mi się nie udaje”) do bardziej zrównoważonych, opartych na dowodach interpretacjach („czasami się mylę, ale często też osiągam sukcesy”). W praktyce wykorzystywane są wcześniejsze kroki (dziennik myślirejestracja sytuacji, myśli, emocji i alternatywnych interpretacji, listy zniekształceń poznawczych). Gdy pacjent zidentyfikuje myśl „gorącą”- wywołującą najsilniejsze uczucia, wykorzystuje się pytania sokratejskie i charakterystyczne podsumowania do zakwestionowania jej bezwzględnej prawdziwości: „Jakie mam dowody za i przeciw tej myśli?”, „Co by powiedział mi przyjaciel?” „Czy ta myśl jest realistyczna”, Czy mogę inaczej zinterpretować tę sytuację? Analiza dowodów, zestawianie faktów potwierdzających i zaprzeczających prawdziwości myśli automatycznej prowadzi do sformułowania alternatywnego, bardziej realistycznego myślenia (np. „W większości sytuacji radzę sobie nawet przy nasilonym bólu”), a przez to obniża intensywność negatywnych emocji i wspiera zmianę głębszych przekonań.

Wdrożenie eksperymentów behawioralnych - utrwalanie i generalizacja, 

Eksperymenty behawioralne to zaplanowane działania, które mają zweryfikować trafność myśli automatycznych w rzeczywistych warunkach, dostarczając pacjentowi bezpośrednich dowodów na korzyść nowych, bardziej realistycznych przekonań. Weryfikują one trafność przekonań pacjenta przez wykonywane przez niego zadania, np. brak potwierdzenia katastroficznych przewidywań prowadzi do wygaszania lękowych odruchów i zniekształceń poznawczych. Taka strukturalna praca prowadzi do przerwania błędnych kół lęku i stresu oraz budowy nowych, adaptacyjnych wzorców radzenia sobie, a tym samym do redukcji objawów i poprawy jakości życia. Liczne badania potwierdzają jej skuteczność w IBS i innych DGBI, co czyni ją nieodzownym narzędziem w interdyscyplinarnym podejściu do leczenia zaburzeń tej osi.

Techniki ekspozycyjne i systematyczna desensytyzacja 

Techniki ekspozycji mogą być szczególnie użyteczne w przypadku pracy z pacjentami z umiarkowanym lub wysokim poziomem lęku, pogarszającego znacząco funkcjonowanie pacjentów z zaburzeniami osi mózgowo- jelitowej. Odnoszą się one do zjawiska habituacji, a przez to do wygaszenia zachowania lękowego przez powtarzający się w bezpiecznych warunkach kontakt z bodźcami wywołującymi lęk bez prób kontrolowania i unikania bodźców, za to w połączeniu z relaksacją. Wcześniej takie sytuacje były oceniane jako prowadzące do katastrofy, a uczucie ulgi towarzyszące ich unikaniu wzmacniało zachowania lękowe. Przeżycie lęku w sytuacji bezpiecznej z czasem prowadzi do jego wygaszania i modyfikacji przekonania, że jest on zagrażający.  Celem ćwiczeń ekspozycyjnych jest doświadczenie, że nie następuje skutek, którego pacjent się obawiał, na przykład niemożność poradzenia sobie z bolesnymi objawami, co prowadzi do uczenia się, że sytuacje są mniej niebezpieczne niż wcześniej postrzegano. Ekspozycje mogą być przeprowadzane w wyobraźni lub w rzeczywistości (in vivo), wtedy pacjent (zawsze po wcześniejszym przygotowaniu do ekspozycji) konfrontuje się z rzeczywistymi sytuacjami trudnymi. Pacjenci z DGBI konfrontują się stopniowo z coraz bardziej trudnymi doświadczeniami lękowymi, na przykład nosząc obcisłe ubrania lub opóźniając lub ograniczając wizyty w łazience czy jedząc kolację w restauracji. 

Ekspozycja jest ogólną metodą, która obejmuje różne techniki, wśród nich należy zwrócić uwagę na:

• Eksperymenty behawioralne: planowane działania testujące trafność przekonań dotyczących potencjalnej katastrofy (jak wyżej) i obserwacja rzeczywistych skutków.  
• Systematyczną desensytyzację: łączenie wyobrażeniowej ekspozycji bodźca wywołującego napięcie (i objawy lękowe) z relaksacją, która ma na celu obniżenie wzbudzenia. Warunkiem skuteczności tej metody jest nauczenie pacjenta wcześniej metod relaksacyjnych (opisanych poniżej), ustalenie hierarchii lękowej, umożliwiającej stopniową habituację do sytuacji trudnych pacjenta oraz monitorowanie nasilenia lęku podczas ekspozycji. Spodziewane efekty dotyczą coraz mniejszego nasilenia i krótszego czasu trwania lęku podczas konfrontacji z bodźcem, weryfikacja przekonań związanych z zagrożeniem podczas ekspozycji. 

Należy pamiętać, że wzbudzanie nieprzyjemnego doświadczenia u pacjenta powinno być najniższym wystarczającym do osiągnięcia celu terapeutycznego.

Relaksacja 

Celem treningów relaksacyjnych jest nabycie umiejętności rozpoznawania wczesnych sygnałów lęku i przeciwstawianie mu reakcji odprężenia - regulacji aktywności układu wegetatywnego i panowania nad objawami fizjologicznymi lęku w różnych sytuacjach życiowych, co wpływa też na poziom emocji. Stanowią one nieodlączny elelment pracy z zaburzeniami lękowymi, zwłaszcza lękiem uogólnionym.

Techniki relaksacyjne to szerokie pojęcie odnoszące się zarówno do pojedynczych ćwiczeń, jak i protokołów terapii, wśród nich warto wspomnięc o czterech podstawowych.

1.Trening oddechowy: celowy, powtarzalny zestaw ćwiczeń, nauka wolnego, przeponowego oddechu redukującego napięcie autonomiczne i redukującego objawy zaburzeń osi mózgowo- jelitowej. Regularny trening oddechowy poprawia wydolność fizyczną i ukrwienie mięśni, obniża napięcie i stres oraz może (przez zwiększenie utlenienia) wspomagać funkcje poznawcze. 

Ważne: Trening oddechowy u pacjentów ze schorzeniami sercowo-oddechowymi jest możliwy jedynie po wcześniejszej konsultacji się z lekarzem.

2.Progresywna relaksacja mięśniowa Jacobsona – technika polegająca na świadomym napinaniu i rozluźnianiu kolejnych grup mięśniowych w celu wywołania głębokiego odprężenia. Dzięki wielokrotnemu przeplataniu napięcia i rozluźnienia tej samej partii mięśniowej osoba ćwicząca uczy się rozróżniać stan napięcia od stanu relaksu, co pozwala na szybsze i efektywniejsze osiąganie stanu wyciszenia. PMR znajduje zastosowanie w redukcji stresu, objawów zaburzeń lękowych, poprawie snu, obniżeniu ciśnienia krwi oraz w terapii bólu napięciowego. Twórca metody- Jacobson wychodził z założenia, że napięcie mięśniowe jest fizjologicznym odzwierciedleniem napięcia psychicznego, i że kontrola świadoma mięśni może przyczynić się do obniżenia poziomu lęku i stresu.

3.Trening autogenny Schultza – technika relaksacji oparta na autosugestii; ćwiczenia polegają na pasywnym koncentrowaniu uwagi na odczuciach ciężaru, ciepła, regulacji rytmu serca i oddechu, ciepła w jamie brzusznej oraz chłodu na czole, co prowadzi do autonomicznej samoregulacji i aktywacji przywspółczulnego układu nerwowego.  Sesja trwa zwykle 8–15min, realizowana raz dziennie, już po kilku tygodniach prowadzi do wyraźnego obniżenia częstości akcji serca i ciśnienia tętniczego, zwolnienia oddechu, zmniejszenia napięcia mięśniowego, poprzez redukcję aktywności współczulnej, co sprzyja lepszemu radzeniu sobie w sytuacjach oczekiwanych trudności związanych z objawami, ale także w codziennym funkcjonowaniu. 

4. Wizualizacja: to technika mentalna polegająca na świadomym kreowaniu w umyśle pozytywnych, relaksujących lub nastawionych na cel wyobrażeń, inaczej to aktywne wyobrażanie sobie za pomocą zmysłu wzroku obrazów, sytuacji lub stanów ciała bądź emocji z wykorzystaniem zmysłu wzroku „wewnętrznego”. Znajduje zastosowanie zarówno w redukcji stresu i lęku, jak i w poprawie wyników sportowych, rehabilitacji zdrowotnej czy terapii bólu. Proces ten wykorzystuje mechanizmy autosugestii oraz aktywuje przywspółczulny układ nerwowy, co prowadzi do głębokiego relaksu, lepszej regulacji emocji i zwiększonej motywacji do działania.

Elementy terapii uważności (Mindfulness) 

Celem treningu uważnościjest rozwijanie umiejętności samoobserwacji,  zdolności skupiania uwagi na wybranych bodźcach, zmniejszenie intensywności lękowego zamartwiania się i ruminacji depresyjnych. Polega na skupieniu uwagi na bezpośrednim, bieżącym doświadczeniu, czyli obserwowaniu i uczestniczeniu w zmieniającym się strumieniu myśli, uczuć i wrażeń. Prowadzi to do zwiększenia czujności wobec doświadczanej w danym momencie rzeczywistości, co często opisuje się jako doświadczenie „bycia w pełni obecnym”. W proces ten zaangażowane są konkretne umiejętności: zdolność utrzymywania nieprzerwanej uwagi, tak, aby myśli, uczucia i wrażenia były natychmiast wykrywane w chwili ich pojawienia się, a także umiejętność „przełączania” uwagi z bieżącego doświadczenia na oddech, jeżeli dojdzie do zaabsorbowania niefunkcjonalnym myśleniem. Opanowanie jej wymaga elastyczności uwagi, która jest potrzebna, aby zmiana obiektu uwagi była możliwa.

Uważność to metoda inspirowana buddyjską praktyką medytacyjną, podczas której uważnie obserwujemy strumień świadomych doświadczeń, np. percepcji, myśli, uczuć i doznań, bez oceniania tych doświadczeń jako dobrych lub złych, prawdziwych lub fałszywych. Chociaż praktyki uważności mogą wywoływać uczucie relaksu, nie są uważane za ćwiczenia relaksacyjne, są konceptualizowane jako strategie zmniejszające podatność na stres. Uważność w przypadku DGBI koncentruje się na zmniejszeniu ogólnego pobudzenia i stresu oraz zmniejszeniu ryzyka zaostrzenia objawów; ma na celu regulację negatywnych reakcji emocjonalnych i poznawczych pacjentów na objawy ze strony przewodu pokarmowego, które mogą zaostrzyć objawy. „Bycie tu i teraz” zwane też kontaktem z chwilą obecną, to umiejętność świadomego i celowego skierowania uwagi na to, co dzieje się w tej właśnie chwili, zamiast utkwić w myślach o przeszłości czy przyszłości. Oznacza to doświadczanie bodźców zewnętrznych oraz wewnętrznych bez oceniania, za to z otwartością i ciekawością. Kontakt z chwilą obecną angażuje wszystkie zmysły – słuch, wzrok, dotyk, węch, smak – ale także zwraca uwagę na to świat wewnętrzny, czyli emocje i myśli, jako naturalne elementy doświadczenia. Dzięki temu uczymy się nie utożsamiać z negatywnymi myślami („mam myśl, że…”, a nie „ja jestem tymi myślami”), co zmniejsza ich wpływ na nasze zachowanie. Użyteczne elementami w stosowaniu praktyki uważności są:

- Uważny oddech, który polega na celowym skierowaniu uwagi na kolejne fazy wdechu i wydechu, co pomaga przerwać automatyczne wzorce myślowe i wyciszyć reakcję „walcz lub uciekaj”.  Każdy świadomy oddech aktywuje nerw błędny, zwalnia tętno i obniża poziom kortyzolu we krwi.

-Body scan to praktyka zauważania, uznawania i powracania do skupienia na doznaniach ciała zamiast unikania ich; akceptacja własnych doświadczeń; wykorzystanie oddechu jako odniesienia dla uwagi.

- Pełna medytacja mindfulness to praktyka łącząca uważny oddech, obserwację myśli i emocji oraz otwartą akceptację wszystkich doświadczeń. Celem jest rozwijanie nieoceniającej świadomości chwili obecnej oraz przerwanie automatycznych nawyków myślowych.

Biofeedback (sprzężenie zwrotne)

Biofeedback w psychogastroenterologii stanowi element szerokiego podejścia biopsychospołecznego, łączonego z farmakoterapią, dietą i elementami psychoterapii (CBT, hipnoza). Jest procesem uczenia się samoregulacji własnego stanu wzbudzenia poprzez dostarczanie w czasie rzeczywistym informacji o funkcjach autonomicznych i somatycznych, zwykle w formie wizualnej lub dźwiękowej. Biofeedback w psychogastroenterologii polega na modulowaniu parametrów fizjologicznych (takich jak: częstość akcji serca lub ciśnienie tętnicze lub napięcie mięśni lub aktywność fal mózgowych) poprzez kontrolę oddechu, relaksację i uważne śledzenie doznań trzewnych.  Umożliwia to obniżenie reaktywności na stres, co przekłada się na lepszą motorykę jelit i modyfikację dysregulacji osi mózgowo- jelitowej. 

Właściwy trening obejmuje (najczęściej) 20– 40 min interaktywnego feedbacku 1–2 razy w tygodniu przez 4–8 tygodni; pacjent uczy się świadomej regulacji oddechu, napięcia mięśniowego i wzorców motoryki jelitowej. W domu pacjent wykonuje ćwiczenia oddechowe i relaksację z biofeedbackiem domowym (np. z użyciem urządzenia przenośnego aplikacji monitorującej parametry fizjologiczne).Biofeedback w psychogastroenterologii prowadzi do istotnej poprawy objawów, jakości życia i regulacji emocji, co potwierdzają badania kontrolowane. 

Trening astertywności 

Gdy konceptualizacja trudności pacjenta wskazuje na deficyty w zakresie umiejętności okazywania potrzeb i uczuć w relacjach z innymi, który przekłada się na zaburzenia osi mózgowo-jelitowej pomocne może okazać się włączenie trening asertywności. W psychogastroenterologii to specjalistyczny program szkoleniowy, który uczy pacjentów świadomego, bezpośredniego wyrażania własnych potrzeb, uczuć i dbania o własne granice, w tym odmawiania i wyrażania sprzeciwu w sytuacjach obciążających emocjonalnie lub będących zagrożeniem dla zdrowia. Celem jest wzmocnienie poczucia własnej skuteczności przy jednoczesnym obniżeniu lęku, stresu i napięcia emocjonalnego poprzez ustrukturyzowane ćwiczenia komunikacyjne (np. komunikaty „ja”, technika zdartej płyty). Trening asertywności nie tyko rozszerza strategie radzenia sobie z kontaktach społecznych, ale także wspiera efektywną współpracę pacjent–zespół medyczny, poprawia przestrzeganie zaleceń dietetycznych i stylu życia oraz przyczynia się do redukcji objawów przewlekłych schorzeń gastroenterologicznych. Trening asertywności stanowi część wielomodalnego podejścia psychogastroenterologicznego, obok metod CBT, dzięki temu pacjent otrzymuje kompleksowe wsparcie – od technik relaksacyjnych, przez zmianę stylu myślenia, po umiejętności interpersonalne.

Strategie rozwiązywania problemów(problem solving)

Trening rozwiązywania problemów to krótkoterminowa, ustrukturyzowana interwencja psychologiczna, której celem jest nauczenie pacjenta efektywnego rozwiązywania konkretnych problemów życiowych poprzez: adekwatne definiowanie problemów, generowanie szerszej gamy rozwiązań, wybór działania na podstawie konsekwencji oraz ich wdrażanie zamiast podejmowania decyzji pod wpływem uczuć lub impulsu. Ważne jest także rozwinięcie pozytywnej motywacji do rozwiązywania problemów i wiary we własne możliwości. W psychogastroenterologii koncentruje się na problemach takich jak: radzenie sobie z nawracającymi bólami brzucha, lęk przed objawami, trudności z przestrzeganiem diety czy obawy związane z wizytą u gastroenterologa. Celem treningu jest przede wszystkim: zwiększenie kontroli nad objawami przewodu pokarmowego poprzez aktywne poszukiwanie i wdrażanie strategii radzenia sobie, redukcja stresu i lęku związanego z nieprzewidywalnością symptomów, przestrzeganie zaleceń dietetycznych i medycznych dzięki wypracowaniu realistycznych planów działania i wzmocnienie poczucia własnej skuteczności, co przekłada się na mniejsze unikanie sytuacji wywołujących objawy.   Program składa się z kilku kroków, każdy może być omówiony i przećwiczony na sesjach indywidualnych lub grupowych:

•  Dokładne określenie problemu. 
• Znalezienie alternatywnych do dotychczasowego sposobów radzenia sobie z problemem. 
• Ocena praktycznej przydatności i efektywności każdego z potencjalnych rozwiązań. 
• Wybór rozwiązania – może to też być kombinacja kilku czynników. 
• Określeniekroków, które należy podjąć, by to rozwiązanie móc zastosować. 
• Akceptacja rozwiązania i podjęcie działania. 
• Ocena skuteczności działań. Ewentualne modyfikacjami dalszych etapów planu.

Trening rozwiązywania problemów, w połączeniu z treningiem asertywności, relaksacją i metodą biofeedback stanowi integralny element kompleksowej opieki nad pacjentem gastroenterologicznym.

Pułapki samooceny, uniezależnienie samooceny od doświadczenia przewlekłej choroby somatycznej. 

Pacjenci z przewlekłymi chorobami somatycznymi często uzależniają samoocenę od stanu zdrowia i kontroli nad objawami; jako osoby chorujące oceniają siebie często jako mniej wartościowe, bezużyteczne. Często poczucie własnej wartości jest zmienne- dobre samopoczucie dominuje w okresach remisji, do jego załamania dochodzi w okresach zaostrzeń symptomów. Uzależnieniu poczucia wartości od objawów sprzyja wzmocnienie lęku i unikanie aktywności, co utrwala obniżoną samoocenę, zmniejsza zaangażowanie w leczenie, a w rezultacie skutkuje gorszą jakością życia i nasileniem dolegliwości somatycznych. 

Psychogastroenterologia proponuje pracę polegającą na uświadomieniu i rozdzieleniu tożsamości „ja” od roli „pacjenta”. Oddzielenie „narracji choroby” pomaga wydzielić opowieść o chorobie jako jednej z wielu historii życia, która nie jest jedyną, definiującą tożsamość. Włączenie narzędzi CBT, pozwala na przerwanie pułapki warunkowej samooceny, co przekłada się na lepsze radzenie sobie z objawami, większą aktywność życiową i satysfakcjonującą jakość życia pacjentów. Uniezależnienie samooceny od stanu zdrowia w psychogastroenterologii wymaga systematycznej pracy nad zasobami, dialogiem wewnętrznym i mechanizmami wzmocnień, a w szczegółach są to:

1. Identyfikacja i wzmacnianie zasobów– ponowna analiza kompetencji, cech charakteru i sieci wsparcia, rozszerzenie kryteriów oceny własnej osoby. Uniezależnienie samooceny od choroby polega na budowaniu poczucia wartości siebie na bazie zasobów i mocnych stron, a nie zmiennych symptomach, co wymaga często redefinicji obrazu własnej osoby. Budowanie tożsamości na stałych zasobach (kompetencje, relacje) i rozwój zasobów chroni przed wahaniami samooceny wywołanymi objawami. W sesjach pacjent formułuje cele oparte na mocnych stronach i planuje ich wykorzystanie w trudnych sytuacjach. Poprzez angażowanie się w role społeczne (praca, hobby, relacje) i podkreślanie osiągnięć niezwiązanych z zdrowiem, pacjent umacnia poczucie własnej wartości odparte na stabilnych fundamentach. 
2. Pozytywny dialog wewnętrzny: zamiana wewnętrznego krytyka (bazującego na irracjonalnych przekonaniach o własnej wartości, intensyfikującego poczucie winy i wstydu, gdy objawy się nasilają) na rozwijanie pozytywnej mowy wewnętrznej; dołączane są do niej strategie ustalania małych celów, wprowadzanie strategii dystansowania się od negatywnych emocji np. przez użycie trzeciej osoby („Ania może to przeżyć”); dialog między różnymi częściami funkcjonowania.
3. Samowzmacnianie: stosowanie warunkowania instrumentalnego, by nagradzać działania zgodne z wartościami, niezależnie od przebiegu choroby; działania pacjenta (np. krótki spacer przy bólu brzucha) nagradza się przyjemnymi konsekwencjami – samodzielnie ustalonymi lub ustalonymi z otoczeniem, co zwiększa szansę powtórzeń zachowań adaptacyjnych; wprowadzenie dziennika wzmocnień: zapis pozytywnych konsekwencji własnych działań.

Zwiększanie psychologicznej elastyczności. 

Elastyczność psychologiczna to pojęcie używane do określenia zdolności do otwartego myślenia, odczuwania, uczestnictwa w doświadczaniu tu i teraz oraz realizowania wartości, które są dla nas istotne, a także budowaniu nawyków, które w tym wspierają. Zwiększanie psychologicznej elastyczności polega na zdolności do świadomego doświadczania tego, co się dzieje wewnątrz (myśli, uczuć, doznań) i jednoczesnego działania zgodnie z wybranymi wartościami, nawet gdy to wywołuje dyskomfort. Proces ten polega na wdrożeniu zasad terapii Akceptacji i Zaangażowania (ACT), która wykazuje obiecujące dla pacjentów efekty: redukcję stresu, poprawę funkcjonowania i jakości życia oraz zmniejszenie lęku związanego z objawami w kontekście zaburzeń przewodu pokarmowego (IBS, IBD, przewlekły ból brzucha). Jej istotne elementy stanowią:

1. Identyfikacja i modyfikacja utrzymujących niekorzystne więzi werbalneACT opiera się na Teorii Ram Relacyjnych, która zakłada, że to, jak pacjent werbalnie łączy bodźce (np. „ból = niebezpieczeństwo”), wpływa na jego reakcje emocjonalne i behawioralne. Terapeuta wspólnie z pacjentem mapuje: które myśli werbalne nasilają objawy (np. „ból = katastrofa”), a które łagodzą (np. „to tylko sygnał ciała”). Celem jest uświadomienie ograniczających pacjenta sztywnych wzorców myślenia (identyfikacja szkodliwych ram), by móc je następnie defuzjonować. 
2. Rozwijanie postawy akceptacji wobec objawów somatycznych i defuzji poznawczej.Postawa akceptacji nie jest możliwa bez uważności - zauważania tego, co dzieje się tu i teraz oraz zwracanie uwagi zarówno na świat zewnętrzny, jak i świat wewnętrzny (uczuć, doznań z ciała). To szczególnie ważna umiejętność dla osób, które działają impulsywnie, czują, że są nieuważne w relacjach lub są nadmiernie skupione na przeszłości bądź przyszłości.W tej fazie pacjent uczy się przyjmować nieprzyjemne doznania (ból, wzdęcia) bez walki czy unikania, co prowadzi do zmniejszenie siły lęku i unikania sytuacji. Używa do tego różnych technik, wśród których należy szczególnie wyróżnić skanowanie ciała, czyli metodyczne skupianie uwagi na kolejnych partiach ciała, wprowadzaniu praktyki zauważania, uznawania i powracania do skupienia na doznaniach ciała; akceptacji własnych uwarunkowań; wykorzystanie oddechu jako odniesienia dla uwagi. Defuzja poznawcza w terapii Akceptacji i Zaangażowania (ACT) to proces, w którym pacjent uczy się obserwować swoje myśli jako przemijające/ przepływające wydarzenia w umyśle (oddziela myśl od rzeczywistości), a nie jako niezaprzeczalną prawdę. Pomaga to zmniejszyć ich wpływ na zachowanie i emocje, pozwalając nam na większą elastyczność psychologiczną i zaangażowanie w życie zgodnie z naszymi wartościami. Defuzja prowadzi do mniejszej katastrofizacji objawów i lęku przed nasileniem objawów. 

3. Ustalanie indywidualnych wartości oraz podejmowanie działań z nimi zgodnych.Faza ta obejmuje identyfikację i nazwanie najważniejszych, osobistych zasad i wartości życia, które nadają mu sens, definiowanych jako „pożądane jakości działania”, kompas wskazujący kierunek, ale nie cele do osiągnięcia. Uświadomienie wartości w różnych obszarach życia, ocena ich ważności przekłada się na realne zmiany w życiu: planowanie i podejmowanie konkretnych kroków zgodnych z wartościami, mimo pojawiających się przeszkód wewnętrznych (trudnych myśli i uczuć) czy zewnętrznych. Zaangażowane działanie to podejmowanie konkretnych, małych, realistycznych kroków w kierunku rozszerzenia wartości. 

4. Promowanie angażowania się w aktywności nadające życiu sens i spełnienie. 

Działania obejmują zachęcanie do uczestnictwa w wartościowych dla pacjenta, ale także przyjemnych aktywnościach (hobby, spotkania towarzyskie), co wzmacnia poczucie sensu i spełnienia. Zaangażowane działanie prowadzi do budowania nawyków, które pomagają żyć zgodnie z wartościami.

Warto zaznaczyć, że u pacjentów z przewlekłymi objawami zaburzeń oso mózgowo- jelitowej wzrost zaangażowania w wartościowe działania koreluje z poprawą funkcjonowania społecznego i emocjonalnego. 

Praca nad postawami otoczenia w zakresie reagowania na objawy somatyczne 

Badania pokazują, że interwencje ukierunkowane na rodzinę i otoczenie istotnie zmniejszają nasilenie objawów i poprawiają funkcjonowanie psychospołeczne pacjentów. Praca nad postawami otoczenia w psychogastroenterologii koncentruje się na modyfikacji zachowań i reakcji najbliższego środowiska pacjenta (rodzina, opiekunowie, personel medyczny) w odpowiedzi na objawy somatyczne. Kluczowe elementy to: 

1. Analiza funkcji objawów i wzorców wzmacniania przez rodzinę: zastosowanie procedur analizy funkcjonalnej zachowań trudnych, których celem jest zrozumienie, jakie wzmocnienia społeczne nasilają objawy (ból, wzdęcia) u pacjenta, czyli identyfikacja, jakie korzyści (uwaga, unikanie obowiązków) zyskuje pacjent w sytuacjach nasilenia objawów, co prowadzi do ich utrwalenia; 
2. Adekwatne wsparcie i modyfikacja wymagańaby pacjent mógł stopniowo angażować się w wartościowe aktywności, obejmuje: - po pierwsze: nauka dostosowania oczekiwań wobec chorego w taki sposób, by nie wspierać unikania w sytuacjach trudnych emocjonalnie; wprowadzanie hierarchii zadań stopniowo zwiększających zaangażowanie pacjenta od łatwych (krótki spacer) do trudniejszych (pełen dzień w pracy) przy jednoczesnym pozytywnym wzmacnianiu otoczenia (pochwała, wspólna przyjemna aktywność) w miejsce natychmiastowej redukcji obowiązków przy łagodnych objawach;
   - po drugie: praca z rodziną nad tym jak okazywać empatię, jednocześnie nie zwalniając pacjenta z wartościowych aktywności (np. chodzenie do szkoły czy pracy), praca nad adekwatnymi strategiami komunikacyjnymi; 
3. Zarządzanie warunkowaniem: wykorzystywanie zasad warunkowania klasycznego i instrumentalnego do wygaszania niepożądanych reakcji (brak „specjalnego traktowania”, jeśli pacjent rezygnuje z aktywności z powodu łagodnych objawów) oraz wzmacnianie adaptacyjnych zachowań, takie jak „nagrody” za próby funkcjonowania mimo objawów (punktowy system nagród, wspólne wyjścia). 

 Interwencje tego typu prowadzą do istotnej redukcji dolegliwości somatycznych, lęku oraz poprawy jakości życia pacjentów z zaburzeniami przewodu pokarmowego.

Podręczniki samopomocy

Na koniec tej części warto wspomnieć o programach samoopieki w DGBI, które umożliwiają pacjentom aktywny udział w opiece zdrowotnej, za pośrednictwem podręczników samopomocy.

Wykorzystanie podręcznika samopomocy z ćwiczeniami obejmującymi zagadnienia edukacji, samoobserwacji i samokontroli, zarządzania stresem przyniosło większą poprawą w zakresie wielu regulacji emocji i radzenia sobie w sytuacjach trudnych oraz redukcję objawów somatycznych w porównaniu z psychoedukacją pacjentów tylko w trakcie spotkań. Analiza jakościowa wykazała, że programy samoopieki mają większy potencjał poprawy jakości życia w dyspepsji czynnościowej. 

Konieczne skierowanie na konsultacje psychiatryczną lub psychoterapię

Szczegółowo zbadane zostały związki między IBS (w pojedynczych badaniach także innych zaburzeń osi mózgowo-jelitowej) a zaburzeniami psychicznymi. Szacuje się, że co najmniej połowa wszystkich pacjentów z IBS ma co najmniej jedno współistniejące schorzenie psychiczne; najczęstsze spośród nich: są zaburzenia lękowe, których szacunkowa częstość występowania waha się w przybliżeniu na 30–50%, a następnie zaburzenia depresyjne, których częstość występowania waha się w granicach 25–30%. Istnieją również dowody na to, że współistniejące objawy psychiczne nasilają symptomatologię przewodu pokarmowego, zwiększają nadwrażliwość trzewną i pogarszają jakość życia. Niemniej jednak obecność objawów poważnych zaburzeń psychicznych wymaga skierowania na konsultację psychiatryczną i ewentualnie towarzyszącą jej psychoterapię, a nie tylko oddziaływań opisywanych w tym artykule. 

Ujęcie objawów psychogastroenterologicznych w krótkoterminowej psychoterapii psychodynamicznej (STPP)

Psychoterapia psychodynamiczna wywodzi się z klasycznej psychoanalizy, której podstawowe założenie głosi, że objawy psychopatologiczne – w tym także dolegliwości psychosomatyczne – są wynikiem nieświadomego wyparcia nieakceptowanych impulsów, pragnień i uczuć. Klasyczna psychoanaliza jest procesem długoterminowym, w którym redukcja objawów następuje powoli i zazwyczaj jako efekt uboczny głębokiej restrukturyzacji osobowości pacjenta. Jednak w drugiej połowie XX wieku zaczęły się prężnie rozwijać podejścia krótkoterminowe (short-term psychodynamic psychotherapies, STPP), takie jak Accelerated Experiential Dynamic Psychotherapy (AEDP), Intensive Short-Term Dynamic Psychotherapy (ISTDP) czy Dynamic Interpersonal Therapy (DITP), które koncentrują się na szybszym osiąganiu zmian objawowych i emocjonalnych.

Objawy psychogastroenterologiczne w STPP

W krótkoterminowej psychoterapii psychodynamicznej objawy fizjologiczne ze strony przewodu pokarmowego interpretuje się w kontekście funkcji psychicznej, jaką pełnią – łącząc ich występowanie z mechanizmami regulacji lęku. Lęk jest tu rozumiany jako emocja sygnałowa, ostrzegająca przed wewnętrznym konfliktem pomiędzy pragnieniami, uczuciami i potrzebami jednostki a uwewnętrznionymi zakazami i nakazami znaczących postaci z przeszłości (tzw. obiektów przywiązania). Przyjmuje się, że objawy lękowe mogą manifestować się poprzez trzy kanały ekspresji:

– mięśnie poprzecznie prążkowane (np. napięcie mięśniowe),
– mięśnie gładkie (np. skurcze jelit, biegunka, zaparcia),
– zaburzenia poznawczo-percepcyjne (np. zamglenie świadomości, trudności z koncentracją).

W Dynamicznej Terapii Interpersonalnej (DIT) objawy ze strony przewodu pokarmowego są rozumiane jako wyraz nieuświadomionych emocji i trudności interpersonalnych, zakorzenionych w powtarzających się wzorcach relacyjnych ukształtowanych we wczesnych doświadczeniach przywiązaniowych. Zaburzenia gastryczne – szczególnie o charakterze czynnościowym, jak zespół jelita drażliwego – mogą być traktowane jako somatyczna manifestacja emocji, które nie znalazły ujścia w bezpośredniej ekspresji, takich jak złość, lęk czy wstyd. DIT koncentruje się na identyfikacji dominującego wzorca interpersonalnego (Interpersonal Affective Focus, IAF) i jego związku z aktualnymi dolegliwościami somatycznymi. W toku terapii pacjent stopniowo uczy się rozpoznawać zależności między swoimi emocjami, relacjami a występowaniem objawów fizycznych, co sprzyja zarówno poprawie funkcjonowania psychicznego, jak i somatycznego. Ugruntowanie relacji terapeutycznej jako „bezpiecznego korektywnego doświadczenia” odgrywa tu kluczową rolę w procesie zmiany.

W podejściu ISTDP terapeuta dąży do tego, aby lęk pacjenta manifestował się poprzez mięśnie poprzecznie prążkowane (czyli te, nad którymi jednostka ma świadomą kontrolę). W takiej sytuacji możliwe jest stosowanie intensywnych interwencji, takich jak nacisk (pressure), wyzwanie (challenge) oraz zderzenie czołowe (head-on collision), które mają na celu umożliwienie pacjentowi świadomego przeżycia i wyrażenia uczuć oraz pragnień dotąd unikanych.
Jednak u wielu pacjentów z objawami gastroenterologicznymi lęk manifestuje się od razu w obrębie mięśni gładkich, co sprawia, że jest on często całkowicie nieuświadomiony – pacjent nie wiąże objawów somatycznych z lękiem i nie potrafi go nazwać. W takich przypadkach zastosowanie standardowych technik ISTDP może prowadzić do zaburzenia przymierza terapeutycznego (misalliance), przerwania terapii, a nawet nasilenia objawów somatycznych.
Z tego względu Allan Abbass opracował tzw. format stopniowany (Graded Format), przeznaczony dla pacjentów wysoko reaktywnych biologicznie, w którym nacisk kładzie się na techniki „bracing” (wspierającego trzymania) oraz rekapitulacji. Ich celem jest obniżenie poziomu lęku i przekierowanie jego ekspresji z mięśni gładkich na mięśnie poprzecznie prążkowane, co otwiera drogę do bezpieczniejszego i bardziej skutecznego przetwarzania emocji. Przykładowy dialog ilustrujący zastosowanie techniki formatu stopniowanego w ISTDP:

T: Czy może mi Pani podać przykład sytuacji konfliktowej, żebyśmy mogli zobaczyć, jak wpływa to na objawy?
[Wyjaśnianie zadania i skupienie na konkretnym przykładzie]

Pt: Kiedy wchodzę w konflikt z kimś, dostaję bólu głowy.
[Sugeruje związek objawów z uczuciami]

T: Czy może Pani opisać konkretną sytuację, kiedy to się zdarzyło?
[Skupienie na konkretnym incydencie]

Pt: Zdarza się to czasem z moim mężem.

T: A może Pani podać przykład, kiedy to się wydarzyło?
[Skupienie na konkretnym incydencie]

Pt: Tak, kiedyś mój mąż wydał wszystkie nasze pieniądze na wycieczkę i nie zostało nam nic na czynsz. Byłam bardzo zła i na niego nakrzyczałam. Chwilę później dostałam bólu głowy i zrobiło mi się niedobrze.

T: Czyli wykonała Pani działanie – krzyczenie – ale jak się Pani czuła wobec niego?
[Rozróżnianie działania od uczucia]

Pt: Pomyślałam: „Nie jestem dobrą żoną.”
[Samokrytyka. Brak sygnałów lęku mięśniowo-prążkowanego]

T: Czyli stała się Pani krytyczna wobec samej siebie?
[Wyjaśnienie: myśli kontra uczucia]

Pt: Tak, byłam. Mój żołądek teraz nie czuje się dobrze.

T: Czy może Pani powiedzieć, co Pani zauważa w swoim żołądku?
[Intelektualizacja w celu zmniejszenia lęku]

Pt: Czuję skurcze, jakby nadchodziły wzdęcia.
[Wskazuje na środkową część brzucha]

T: Więc gdy mówimy o tej sytuacji konfliktu i frustracji, Pani żołądek reaguje. Czy tak właśnie się stało?
[Intelektualne łączenie uczuć złości i lęku z objawami somatycznymi]

Pt: Tak, chyba tak.

T: Czyli czy to możliwe, że ta frustracja wobec męża „przechodzi” do Pani żołądka albo zamienia się w ból głowy? Bo kiedy zaczynamy mówić o tej frustracji wobec niego, to Pani żołądek reaguje tutaj, w gabinecie, a wcześniej dostała Pani bólu głowy.
[Powtórne łączenie – w celu zwiększenia refleksji i redukcji lęku]

Intensywna Krótkoterminowa Psychoterapia Dynamiczna (STPP) oraz Terapia Dynamiczno-Interpersonalna (DITP) zyskują coraz większe uznanie jako skuteczne podejścia terapeutyczne w leczeniu zespołu jelita drażliwego (IBS) i czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego (FGIDs). STPP koncentruje się na identyfikacji i przepracowaniu nieuświadomionych konfliktów emocjonalnych, co znajduje szczególne zastosowanie w przypadkach, gdzie objawy somatyczne mają podłoże psychosomatyczne. Badania wskazują, że ISTDP przyczynia się do istotnej redukcji objawów żołądkowo-jelitowych, poprawy jakości życia oraz wzrostu zdolności do regulacji emocjonalnej i adaptacyjnych mechanizmów obronnych. Z kolei DITP skupia się na zrozumieniu i modyfikacji wzorców interpersonalnych, które wpływają na przeżywanie emocji i mogą nasilać objawy IBS. Terapia ta umożliwia pacjentom rozpoznanie, w jaki sposób relacje interpersonalne oraz towarzyszące im emocje — takie jak lęk, złość czy frustracja — wpływają na występowanie objawów somatycznych. Zarówno ISTDP, jak i DITP, opierają się na silnym przymierzu terapeutycznym, które jest kluczowym czynnikiem prognostycznym skuteczności. Mimo że empiryczne badania nad ISTDP i DITP w leczeniu FGIDs są jeszcze ograniczone, rosnąca liczba dowodów potwierdza skuteczność podejść psychoterapeutycznych skupionych na emocjach i relacjach interpersonalnych. Integracja STPP z innymi formami leczenia, takimi jak modyfikacja diety, farmakoterapia czy hipnoterapia jelitowa, tworzy podstawy dla kompleksowego podejścia do leczenia IBS, uwzględniającego zarówno komponenty fizjologiczne, jak i psychologiczne. W związku z tym psychoterapia dynamiczna stanowi obiecujące i coraz lepiej udokumentowane narzędzie w psychogastroenterologii, które może znacząco przyczynić się do poprawy jakości życia pacjentów.

Hipnoza

Hipnoza jako narzędzie medyczne zyskała rozgłos w XIX w. m.in. dzięki neurologowi Pierre’owi Charcotowi, który wykorzystywał ją do badania i prezentowania objawów zaburzeń konwersyjnych (wtedy nazywanych histeriami) w paryskim szpitalu Salpêtrière. Do psychoterapii na trwałe wprowadził ją Milton Erickson, który zamiast klasycznych, widowiskowych indukcji (np. z użyciem wahadełka), stosował subtelne techniki relaksacyjne, pośrednie sugestie i metafory, które umożliwiały wprowadzenie pacjenta w stan hipnotyczny w sposób naturalny i niedyrektywny. Mimo utrzymujących się nieporozumień i mitów wokół hipnozy, jej zastosowanie w praktyce klinicznej jest dziś dobrze udokumentowane. Współcześnie znajduje zastosowanie m.in. w leczeniu bólu przewlekłego, schorzeń dermatologicznych czy w anestezjologii. W gastroenterologii jej skuteczność została potwierdzona szczególnie w leczeniu zespołu jelita drażliwego oraz innych zaburzeń czynnościowych przewodu pokarmowego.

Dane z przeglądów systematycznych i metaanaliz wskazują, że w krótkim okresie (do trzech miesięcy) hipnoterapia skuteczniej redukuje objawy zespołu jelita drażliwego – szczególnie te związane z bólem – niż standardowe leczenie. W dłuższej perspektywie różnice między grupami ulegają zatarciu, jednak poprawa utrzymuje się po roku od zakończenia terapii u około połowy pacjentów. Obiecujące, długoterminowe efekty hipnoterapii obserwuje się również u dzieci z czynnościowymi zaburzeniami przewodu pokarmowego, gdzie pozytywne rezultaty utrzymują się nawet do pięciu lat po zakończeniu leczenia. Przy interpretacji danych dotyczących skuteczności medycznej hipnozy i hipnoterapii należy uwzględnić indywidualne różnice w podatności pacjentów na hipnozę. Podatność na hipnozę odnosi się do łatwości, z jaką dana osoba może wejść w stan transu i przyjąć sugestie terapeutyczne – jest to cecha mierzalna i zróżnicowana między jednostkami, a jej nasilenie istotnie wpływa na efekty terapii. Choć większość osób wykazuje niską lub umiarkowaną podatność, badania sugerują, że możliwe jest jej zwiększenie poprzez odpowiednie techniki treningowe.

Mechanizm działania hipnoterapii

Hipnoza to proces, w którym pacjent stopniowo wprowadzany jest w zmieniony stan świadomości charakteryzujący się głębokim odprężeniem, zawężoną uwagą i zwiększoną podatnością na sugestie. Choć wiele osób kojarzy hipnozę z całkowitą utratą kontroli, w rzeczywistości pacjent przez cały czas zachowuje świadomość i decyduje, czy chce podążać za sugestiami terapeuty. Kluczowym elementem jest stworzenie przez terapeutę bezpiecznego i wspierającego środowiska, w którym pacjent czuje się komfortowo i może się odprężyć.

Wprowadzenie w trans hipnotyczny zazwyczaj rozpoczyna się od krótkiej rozmowy wyjaśniającej, czym jest hipnoza i czego można się spodziewać. Co istotne, osoby o wysokiej podatności na hipnozę muszą być wprost poinformowane, że powinny wejść w stan hipnotyczny, a nie jedynie się rozluźnić. Następnie terapeuta stosuje różne techniki indukcji, takie jak:

• relaksacja mięśni, skupienie na oddechu lub spokojnych obrazach mentalnych,
• fiksacja wzroku, czyli skoncentrowanie uwagi na jednym punkcie lub przedmiocie,
• progresywna relaksacja, polegająca na systematycznym napinaniu i rozluźnianiu kolejnych partii ciała.

Po osiągnięciu wstępnego stanu transu terapeuta może go pogłębiać poprzez wizualizację (np. wyobrażenie sobie spokojnego miejsca) lub powtarzanie sugestii, które utrwalają koncentrację i odprężenie.

Podczas hipnozy pacjent doświadcza zmienionego stanu świadomości, w którym ograniczona jest percepcja bodźców zmysłowych i ruchowych, prowadzącego do pogłębionego skupienia. W tym stanie terapeuta może stosować różnorodne interwencje, takie jak:

• sugestie terapeutyczne – bezpośrednie lub pośrednie komunikaty mające na celu zmianę myślenia, emocji lub zachowań,
• regresja – przywoływanie wcześniejszych doświadczeń lub wspomnień w celu lepszego zrozumienia źródeł objawów,
• restrukturyzacja poznawcza – wspomaganie pacjenta w przekształcaniu nieadaptacyjnych przekonań lub schematów.

Wyjście z transu (tzw. emergencja) jest zazwyczaj procesem stopniowym i kontrolowanym, podczas którego pacjent wraca do pełnej świadomości. Sesję zamyka zazwyczaj omówienie doświadczeń, a także wzmocnienie przekazanych wcześniej sugestii.

Hipnoterapia ukierunkowana na przewód pokarmowy (ang. Gut-Directed Hypnotherapy, GDH) to specjalistyczna forma terapii hipnotycznej opracowana z myślą o leczeniu czynnościowych zaburzeń przewodu pokarmowego, w szczególności zespołu jelita drażliwego (IBS). W odróżnieniu od klasycznej hipnozy, GDH koncentruje się na poprawie funkcjonowania osi jelitowo-mózgowej poprzez ukierunkowane sugestie dotyczące motoryki jelit, obniżenia nadwrażliwości trzewnej oraz relaksacji mięśni gładkich przewodu pokarmowego. Terapia zazwyczaj odbywa się według ustrukturyzowanych protokołów, takich jak tzw. protokół manchesterski, który obejmuje serię kilkunastu sesji skoncentrowanych na stopniowym zmniejszaniu dolegliwości somatycznych i poprawie komfortu psychicznego. Skuteczność GDH została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych, a jej efekty bywają porównywalne do takich standardów postępowania jak dieta low-FODMAP. Hipnoterapia tego typu może być również dostosowana do potrzeb dzieci oraz osób o różnym poziomie podatności na hipnozę, a nawet prowadzona przez wyszkolony personel pielęgniarski, co zwiększa jej dostępność. Dzięki swojej specyfice i ugruntowaniu naukowemu, GDH stanowi ważne narzędzie terapeutyczne w zintegrowanym leczeniu zaburzeń psychogastroenterologicznych.

Badania wskazują, że hipnoza może wpływać na funkcjonowanie tej osi na wielu poziomach. Z jednej strony, poprawia ona regulację emocji i redukuje stres – kluczowe czynniki wywołujące i podtrzymujące objawy somatyczne. Z drugiej – może prowadzić do konkretnych zmian fizjologicznych, takich jak:

• zmniejszenie nadwrażliwości trzewnej,
• usprawnienie motoryki jelit,
• regulacja odruchu żołądkowo-okrężniczego.

Funkcjonalne badania obrazowe wykazały, że podczas hipnozy dochodzi do zmian aktywności w obszarach mózgu odpowiedzialnych za przetwarzanie bólu i emocji, m.in. w przednim zakręcie obręczy, wzgórzu oraz korze przedczołowej. Zmniejsza się także aktywność sieci trybu spoczynkowego (DMN), co umożliwia większe skupienie uwagi i lepsze przyjmowanie sugestii terapeutycznych. Efektem jest często zmiana subiektywnego postrzegania dolegliwości, nawet jeśli ich źródło nie ulega obiektywnej modyfikacji.

Hipnoza może również wpływać na układ neurohormonalny, modulując poziom hormonów jelitowych takich jak neurotensyna, CCK czy GLP-1, co przekłada się na poprawę nastroju, funkcji trawiennych i ogólnego samopoczucia. Istnieją także przesłanki, że redukując stres, hipnoza pośrednio wspiera równowagę mikrobioty jelitowej, a tym samym – dobrostan psychiczny i fizjologiczny.

Dzięki tym wielopoziomowym mechanizmom działania, hipnoterapia staje się istotnym elementem holistycznego podejścia do pacjentów z zaburzeniami czynnościowymi układu pokarmowego. Hipnoterapia przyczynia się nie tylko do redukcji objawów somatycznych, ale także do poprawy jakości życia i zwiększenia poczucia wpływu pacjenta na przebieg choroby.

Podsumowanie

Mechanizmy działania skutecznych oddziaływań w psychogastroenterologii są bardzo szerokie i znacząco przekraczają przedstawiony powyżej ich opis, czyli modyfikacja procesów poznawczych, emocjonalnych i fizjologicznych, redukcja stresu, wpływające na oś mózgowo—jelitową. 

W opisie interwencji zabrakło jednak danych (zaznaczonych w opisie krótkoterminowej terapii psychodynamicznej), które klinicyści uważają za czynniki istotnie wpływające na wyniki leczenia u swoich pacjentów. Pozytywna relacja między pacjentem a terapeutą została oceniona przez większość klinicystów jako bardzo ważna dla sukcesu terapeutycznego w przypadku wszystkich opisywanych modeli terapeutycznych. Stworzenie bezpiecznej i zaufanej relacji może być szczególnie ważne dla naszych pacjentów z zaburzeniami osi mózgowo- jelitowej, biorąc pod uwagę stygmatyzujący charakter tego schorzenia i historię negatywnych interakcji z innymi, o których często informują pacjenci. Co ciekawe, niektóre czynniki, które możemy uznać za ważne dla skuteczności hipnoterapii, takie jak zdolność pacjenta do relaksu i podatność na hipnozę, nie zostały ocenione jako ważne przez większość klinicystów. Zamiast tego terapeuci podkreślili znaczenie motywacji pacjenta, gotowość do zmiany i relacje terapeutyczną jako ważniejsze dla sukcesu terapeutycznego. Oczywistym wydaje się, że w miarę rozwoju nowej dziedziny, jaką jest psychogastroenterologia obecne będą dalsze badania nad skutecznością BGBT i czynnikami, które zwiększają szansę sukcesu terapeutycznego stosowanych metod leczenia w dłuższej perspektywie czasowej. Korzystne dla tej dziedziny będą dalsze badania nad perspektywami klinicystów w odniesieniu do interwencji psychologicznych i psychoterapeutycznych wdrożonych w zróżnicowanych grupach pacjentów doświadczających większej złożoności medycznej i psychiatrycznej.

Piśmiennictwo:

1. Abbass, Allan i in. Dotrzeć poprzez opór: zaawansowane techniki psychoterapii / Allan Abbass; przekład: Anna Sawicka-Chrapkowicz; redakcja merytoryczna wydania polskiego: Joanna Duchniewicz, Przemysław Duchniewicz.Wydanie I. Gdańsk: Harmonia Universalis, 2024. Print. 
2. Abbass, A., & Schubiner, H. (2018). Hidden from view: A clinician’s guide to psychophysiologic disorders. Psychophysiologic Press.:Hypnosis in psychotherapy, psychosomatics and medicine. A brief overview (Peter, 2024). Front. Psychol, 15:1377900. doi: 10.3389/fpsyg.2024.1377900.
3. Bryńska A., Szalas N., Srebnicki T: Psychoterapia dzieci i młodzieży. W praktyce. Wydawnictwo Centrum CBT, 2022
4. Hunt M, Sang Tse C, Suh L, Yang E, Bui C, Davis A, Siddiqi R, Tian V: Psychotherapy process variables in implementation of CBT for inflammatory bowel disease:Therapist competence, fidelity, and patient themes, 2025.
5. Keefer L, Ballou SK, Drossman DA, Ringstrom G, Elsenbruch S, Ljótsson B: A Rome Working Team Report on Brain-Gut Behavior Therapies for Disorders of Gut-Brain Interaction, Gastroenterology, 2022
6. Kinsinger S, Palsson OSurvey of Current Practices and Experiences of Clinicians Treating Irritable Bowel Syndrome (IBS) With Cognitive Behavioral Therapy and/or Gut-Directed Hypnosis, Neurogastroenterol Motil, 2025:
7. Kinsinger S Cognitive-behavioral therapy for patients with irritable bowel syndrome: current insights,Psychol Res Behav Manag, 2017;10:231–237.
8. Mikocka-Walus A., Evans S., Linardon J., Wilding H., Knowles S.R.: Psychotherapy appears to improve symptoms of functional dyspepsia and anxiety: systematic review with meta-analysis; P: 1309-1335  Published online:  2022
9. Popiel A. Pragłowska E: Psychoterapia poznawczo-behawioralna. Teoria i praktyka. Wydawnictwo Paradugmat. Warszawa, 2022
10. Riehl ME, et al. Nuances of the psychogastroenterology patient: A predictive model for gastrointestinal quality of life improvement. Neurogastroenterol Motil. 2019.
11. Staudacher  HM, Black CJ, Teasdale SB, Mikocka-Walus A, Keefer L: Irritable bowel syndrome and mental health comorbidity — approach to multidisciplinary management, Nature Reviews Gastroenterology & Hepatology,  2023
12. Szalas N, Bryńska A: Myślę, czuję, działam. Psychoedukacja i psychoterapia nastolatka. Scenariusze zajęć, cz1., Wydawnictwo Centrum CBT, 2021 
13. Taft TH, Quinton S,  Jedel S, Simons M, Mutlu E, Stephen B. Hanauer: Posttraumatic Stress in Patients With Inflammatory Bowel Disease: Prevalence and Relationships to Patient-Reported Outcomes, Inflammatory Bowel Diseases, T 28, Nr 5, 2022, P: 710–719
14. Schneider KM, Blank N: From mental strain to gut pain: A brain–gut pathway transducing psychological stress to intestinal inflammation, Clinical and Translational Medicine, 2023
15. Lee, Han Hee MD; Choi, Yoon Young MD; Choi, Myung-Gyu PhD. :The Efficacy of Hypnotherapy in the Treatment of Irritable Bowel Syndrome: Systematic Review and Meta-analysis: 1874. American Journal of Gastroenterology 108:p S566, October 2013
16. Skills or Pills: Randomized Trial Comparing Hypnotherapy to Medical Treatment in Children With Functional Nausea, Browne, Pamela D. et al. Clinical Gastroenterology and Hepatology, Volume 20, Issue 8, 1847 - 1856.e6
17. Ten Have-de Labije, Josette i in. Intensywna krótkoterminowa psychoterapia dynamiczna dla praktyków / Josette ten Have-de Labije, Robert J. Neborsky; przekład Anna Sawicka-Chrapkowicz; redakcja merytoryczna Joanna Duchniewicz, Przemysław Duchniewicz. Gdańsk: Harmonia Universalis, 2017. Print.