ADHD a ChAD u dorosłych – różnicowanie, leczenie i implikacje kliniczne

ADHD i ChAD współwystępują częściej, niż mogłoby się wydawać. W populacji dorosłych z ADHD objawy zaburzeń afektywnych dwubiegunowych pojawiają się znacznie częściej niż w populacji ogólnej. Osoby z podwójną diagnozą mają zwykle cięższy przebieg choroby, częstsze nawroty, krótsze okresy stabilności emocjonalnej oraz większe trudności w funkcjonowaniu społecznym i zawodowym. Częściej obserwuje się u nich także współistnienie zaburzeń lękowych i uzależnień. Kobiety z ADHD są bardziej narażone na przebieg typu rapid cycling, w którym epizody maniakalne i depresyjne następują po sobie w krótkich odstępach czasu.

Największe wyzwanie stanowi rozróżnienie objawów typowych dla ADHD od tych charakterystycznych dla hipomanii lub manii. ADHD cechuje się chroniczną nieuwagą, impulsywnością i rozproszeniem uwagi, które obecne są od dzieciństwa i mają charakter stały. W ChAD natomiast obserwuje się naprzemienne okresy podwyższonego i obniżonego nastroju, pojawiające się epizodycznie. Kluczowe różnice dotyczą również snu i napędu – w ADHD problemy z zasypianiem wynikają najczęściej z nadaktywności poznawczej i nieregularnego rytmu dobowego, podczas gdy w hipomanii pacjent śpi znacznie mniej, ale nie odczuwa zmęczenia. Równie istotna jest różnica w celowości działań. W ADHD aktywność jest chaotyczna i często przerywana, w manii – nadmiernie ukierunkowana i połączona z nierealistycznym optymizmem oraz przecenianiem własnych możliwości.

Kiedy rozpoznaje się współwystępowanie ADHD i ChAD, pierwszym celem terapeutycznym zawsze jest stabilizacja nastroju. Dopiero po uzyskaniu kontroli nad epizodami maniakalnymi lub depresyjnymi można przystąpić do diagnozowania i leczenia objawów ADHD. U części pacjentów część trudności wykonawczych i koncentracyjnych znika wraz z ustabilizowaniem nastroju, co pozwala uniknąć nadmiernego leczenia farmakologicznego.

Psychoterapia stanowi podstawę leczenia uzupełniającego u osób z ADHD i ChAD. Najlepiej przebadanym podejściem jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT), która koncentruje się na modyfikacji nieadaptacyjnych schematów myślenia, nauce planowania działań, priorytetyzacji zadań i poprawie regulacji emocji. Właściwie prowadzona terapia CBT pomaga także w rozpoznawaniu wczesnych objawów nawrotów nastroju, rozwijaniu strategii samoregulacji i utrzymaniu stabilności emocjonalnej w dłuższej perspektywie.

Osoby z podwójną diagnozą są bardziej narażone na zachowania impulsywne, samouszkodzenia i próby samobójcze. Ryzyko to jest szczególnie wysokie w okresach przejściowych – przy wprowadzaniu leków, odstawianiu farmakoterapii lub zmianach stresowych. Dlatego plan leczenia powinien obejmować strategie bezpieczeństwa: regularną ocenę nastroju, dostęp do konsultacji kryzysowej oraz zaangażowanie bliskich w monitorowanie objawów ostrzegawczych.

Najlepsze efekty terapeutyczne uzyskuje się w modelu opieki interdyscyplinarnej, w której psychiatra, psychoterapeuta, lekarz rodzinny i – w razie potrzeby – neuropsycholog współpracują w ramach wspólnego planu. Konieczne jest prowadzenie dokumentacji pozwalającej na koordynację leczenia, monitorowanie ryzyka interakcji lekowych i oceny skuteczności terapii. Regularne przeglądy farmakoterapii, konsultacje dotyczące stylu życia i wsparcie rodziny pacjenta stanowią klucz do utrzymania stabilności.